door: Jurriaan Nijkerk
Het is extreem koud. En ook zonnig, de zon komt echter niet door de winter heen. Ik wandel rond de middag vanaf de metro langs de Stopera naar de Herengracht alwaar het ?Prince Claus Fund? ofwel het ?Prins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling? is gevestigd. Wanneer ik binnenkom word ik naar een conferentiekamer geleid, waar ik word voorgesteld aan Shahidul Alam. Een gedrongen man die rust uitstraalt vanuit donkere maar open vriendelijke ogen. Een man aan wie je niet kunt zien dat hij als activist wordt bestempeld. Een strijder voor democratie, die van zijn vak gebruik maakt om een rechtvaardiger samenleving af te dwingen door educatie. Dit is het verhaal van een van mijn meest bijzondere ontmoetingen. ?Je maakt mooie foto?s.? Hij glimlacht alleen maar.
Shahidul werd geboren in 1955, in Dhaka in Bangladesh. In Engeland studeerde hij scheikunde en gaf er ook les in. Hij behaalde daar een graad (PhD) in de filosofie, aan de Universiteit van Londen. De fotografie kwam eigenlijk pas later. ?Ik ben altijd enorm ge?nteresseerd geweest in fotografie. Met mijn vrij conventionele afkomst was het alleen moeilijk om een minder conventioneel beroep te kiezen. Tijdens de voorbereidingen van mijn promotie in Londen kreeg ik de kans om naar de VS en Canada te gaan. Ik reisde daar liftend rond met een camera die ik op verzoek voor een vriend had gekocht. En fotografeerde daar natuurlijk ook mee. Terug in Londen bleek de vriend het geld niet te hebben om de camera te betalen, dus bleef ik er mee zitten. Ik besloot om te gaan fotograferen. Ik had daar ook een politieke rechtvaardiging voor. Ik dacht altijd al na over politieke vraagstukken, over democratie, over het Westen dat zich superieur voelt aan het Oosten. En ik bedacht mij dat beelden daar verandering in konden brengen. De westelijke wereld ziet Bangladesh als een land dat het bestaan alleen maar dankt aan de ontwikkelingshulp. In werkelijkheid is dit anders. Natuurlijk zijn wij arm, maar de ontwikkelingshulp is maar twee procent van onze begroting.?

Sociale verandering ?

?Een van de belangrijkste middelen om een verandering te bewerkstelligen is de pers. De media stellen alle onvolkomenheden regelrecht aan de kaak. Het gebruik van beelden, dus van fotografie, ligt voor de hand, je hoeft er niet voor te kunnen lezen of schrijven. Ik begon met beroepsmatig fotograferen in 1980. Kinderfoto?s, sociale fotografie, werken voor bedrijven. Eigenlijk kreeg ik daar een saai gevoel bij, het stelde niet echt iets voor en ik voelde daar geen enkele opwinding bij. Dus schakelde ik over naar fotojournalistiek. In 1983 won ik zelfs een prijs, de Harvey Harris Trophy. Uiteindelijk wilde ik in Bangladesh een platform voor fotojournalistiek cre?ren en  werd ik ook president van de Bangladesh Photographic Society.?

Drik ?

In 1989 richtte ik tezamen met mensenrechtenactivisten en enkele juristen het fotoagentschap Drik op. Drik is een woord uit het Sanskriet, het betekent visie. Wij wilden van de stereotypen af, van de eeuwige beelden van armoede en natuurrampen die de westerse pers de wereld bijna dagelijks voorschotelt. Ons doel was het  te laten zien dat wij een krachtige bevolking hebben met een positieve inslag, die zich door alle ellende heen slaat. Wij wilden ook laten zien wat er werkelijk aan de hand was. Ik had ook het idee om overal in het land mensen te leren fotograferen. Immers, wanneer je vanuit de basis wilt tonen wat er werkelijk aan de hand is zul je dit moeten communiceren en beeld is een van de krachtigste middelen. Het boek dat ik vandaag inFOAM presenteer heet niet voor niets ?My journey as a Witness?, mijn reis als een getuige die verhaalt van hetgeen er werkelijk aan de hand is.? Shahidul lacht even en vervolgt: Drik Picture Library introduceerde het fenomeen e-mail in Bangladesh. Onze buurman had ook belangstelling en liftte daarom mee op onze aansluiting. En wanneer ik mij niet vergis loopt zijn e-mail nog steeds via Drik.?
Hij wordt weer serieuzer: ?In 2009 werd ik door de Indiase grenspolitie in de gevangenis gegooid nadat ik er had gefotografeerd na een slachtpartij waarbij zo?n honderd mensen het leven lieten. Ik werd bij de arrestatie ook behoorlijk met messen toegetakeld.? Hij laat littekens van die steekpartij zien, ze liegen er niet om. Waar een ander bij het vertellen van een dergelijk verhaal razend emotioneel zou worden, blijft Shahidul heel rustig, hij blijft vriendelijk kijken. En gaat zelfs glimlachend verder. ?Nadat er een internationale protestcampagne op gang was gekomen, mocht ik al na zes uur gevangen te hebben gezeten weer naar buiten, in de zon.? Ik schud mijn hoofd even. Alam gaat verder: ?Maar je loopt in een positie zoals die waar ik mij in heb gebracht, wel over een uiterst dunne lijn, je moet goed nadenken bij wat je doet en vooral niet bang worden. Dat heeft geen zin en daarmee verzwakt je positie.?

Onderwijs ?

?Democratisering begint met scholing. In een tijd waarin beelden worden gebruikt om onze gedachten vorm te geven, hebben wij niets geleerd over de taal van de afbeelding. Ik vind dat een zeer sterk tekort in het onderwijs, als fotograaf kon en kan ik daar iets aan doen. In 1998 zette ik daarom een school op, met als doel zo veel mogelijk mensen te betrekken bij het beeld. Natuurlijk gaat dit niet zonder slag of stoot, wanneer je, niet alleen in eigen land maar ook daarbuiten, met je camera strijd levert tegen de onderdrukking. Ik werd met de dood bedreigd, werd zelfs verwond, maar je ziet het, ik leef nog steeds. Ik vertelde je al dat ik in India de grenspolitie overleefde. In 2010 werd er zelfs een tentoonstelling gesloten door de politie, een tentoonstelling gecureerd door een Peruviaan, Jorge Villacorta, met als thema de onrechtmatige executies door een speciale politie-eenheid in Bangladesh. Na een breed landelijk protest werd de tentoonstelling weer geopend, ik wandelde er gewoon naar toe en deed de deuren weer open. Wij werden daarna met rust gelaten. Na dit incident liepen die executies terug, al kun je betwijfelen of dit echt succes heeft gehad. Men is voorzichtiger geworden, nu laat men heel heimelijk lastige mensen verdwijnen. Maar wij gaan verder, wij zijn niet te stoppen. Wij begonnen met het opzetten van een school waar mensen kunnen leren hoe te fotograferen. Ik mag daar trots op zijn, deze is uitgegroeid tot een van de beste opleidingen ter wereld. Bij fotografie hoort ook een festival, wij organiseerden het eerste fotofestival in Azi?, Chobi Mela. Een festival met fotografen uit alle delen van de wereld. Hierna zijn er in Azi? meer festivals gekomen.?

Functies ?

?Je hebt ook een aantal functies bekleed?? vraag ik hem. ?Ja, dat zijn er te veel om even op te noemen, maar wanneer je het precies wilt weten kan ik wel een opsomming geven.? Hij lacht even. ?Laat maar? zeg ik, ?het zijn feitjes?. ?Ja, het zijn feitjes. Het gaat om de grote lijn, niet om de onderdelen. Wel vind ik de samenwerking met het Prins Claus Fonds van groot belang. Sinds 2005 heb ik contact met het Fonds dat zeer goede dingen doet en overal culturele projecten met een ide?el doel ondersteunt. Nederland is wat dit betreft een prachtig land.? Wij pauzeren even, Shahidul met zijn thee en ik met mijn vaderlandse bakkie. Hij heeft ook nog niets gegeten, iemand brengt hem een broodje. ?Do you mind??vraagt hij beleefd. ?Nee natuurlijk niet, een mens hoort op tijd te eten.? Het draait nu uit op een gesprek zoals dit tussen fotografen plaats vindt. Een uitwisseling met wat wetenswaardigheden en tips over en weer, losse dingen, ook wel filosofisch. Het is helaas echter niet van lange duur, er komt iemand aankondigen dat de volgende interviewer zich heeft gemeld. ?Kom je nog naar het FOAM vanavond, naar mijn boekpresentatie?? informeert Alam.  Helaas moet ik hem mededelen dat dit niet lukt omdat ik de volgende ochtend vroeg in Belgi? een ander interview heb. ?Maar je kunt het best zonder mij af, denk ik? merk ik op. Een brede lach trekt over zijn gezicht: ?Ik zal mijn best doen, ik beloof het je.?

Beelden ?

Ik neem afscheid, met de beelden van Shahidul in mijn hoofd. Prachtige beelden, ruige beelden, mensen aan de rand van de samenleving, landschappen. Ieder beeld met liefde gefotografeerd. Shahidul beseft dat hij een bevoorrecht mens is dat hij dit allemaal op deze wijze kan doen, zijn brood ermee verdient en bovendien een bijdrage levert aan de bevolking van een werelddeel dat door het Westen niet echt serieus wordt genomen. En ik voel mij bevoorrecht dat ik heel even een glimp  heb mogen opvangen van zijn leven. Ik zal niet zeggen dat hij de Dalai Lama is van de fotografie in Azi?, maar het komt er wel dicht bij.

My Journey as a Witness ?

Het boek ?My Journey as a Witness? werd vorig jaar geselecteerd als een van de 50 beste fotoboeken van 2011. Het is de neerslag van Shahidul Alam?s persoonlijke ontdekkingstocht als fotograaf, curator, schrijver en activist. Het boek bevat meer dan 100 foto?s over een tijd van 20 jaar. Het is een reis die voert langs zijn activisme, langs baanbrekend werk door oprichting van organisaties en opleidingen, het voert langs de afgrond van het onrecht en de groene weiden van de sociale rechtvaardigheid. De soms liefdevol intieme, soms agressief bijtende beelden, krijgen hun kracht door de mooie en liefdevolle manier van fotograferen. Het boek is verkrijgbaar in Nederland, onder andere bij Bol.Com, de prijs is ? 42,99.
www.princeclausfund.org
www.drik.net